Sự Trỗi Dậy Của Tiền Kỹ Thuật Số Ngân Hàng Trung Ương (CBDC)

Thế giới tài chính đang chứng kiến một sự chuyển mình mạnh mẽ với sự xuất hiện và phát triển ngày càng nhanh của Tiền kỹ thuật số do Ngân hàng Trung ương phát hành (CBDC). Đây không còn là khái niệm xa vời mà đang dần trở thành hiện thực tại nhiều quốc gia. Bài viết này của Blog Công Nghệ sẽ cùng bạn khám phá sâu hơn về CBDC, từ định nghĩa cơ bản, xu hướng toàn cầu, động lực phát triển, đến những thách thức và triển vọng tương lai của loại hình tiền tệ mới mẻ này trong kỷ nguyên tài chính số.

CBDC là gì? Hiểu về Tiền Kỹ Thuật Số do Ngân Hàng Trung Ương Phát Hành

Chắc hẳn bạn đã nghe nhiều về tiền điện tử như Bitcoin hay Ethereum đúng không? Nhưng CBDC, hay Central Bank Digital Currency (Tiền Kỹ Thuật Số Ngân Hàng Trung Ương), lại là một câu chuyện hoàn toàn khác. Hãy hình dung thế này: CBDC về cơ bản là phiên bản kỹ thuật số của tiền pháp định (như Đồng Việt Nam, USD, Euro) mà chúng ta đang sử dụng hàng ngày. Điểm mấu chốt là nó được phát hành và bảo lãnh bởi chính Ngân hàng Trung ương của một quốc gia.

Nó khác gì với tiền trong tài khoản ngân hàng hay ví điện tử bạn đang dùng? Tiền trong tài khoản ngân hàng thực chất là một khoản nợ của ngân hàng thương mại đối với bạn. Còn tiền trong ví điện tử thường do các công ty tư nhân phát hành và quản lý. CBDC, ngược lại, là một nghĩa vụ pháp lý trực tiếp của Ngân hàng Trung ương. Điều này mang lại mức độ an toàn và tin cậy cao nhất, tương đương với việc bạn giữ tiền mặt vậy, nhưng dưới dạng kỹ thuật số.

Có hai loại CBDC chính thường được thảo luận:

• CBDC bán buôn (Wholesale CBDC): Dành cho các giao dịch giữa các tổ chức tài chính, như thanh toán liên ngân hàng. Mục tiêu là tăng hiệu quả và giảm rủi ro trong hệ thống thanh toán lớn.
• CBDC bán lẻ (Retail CBDC): Dành cho công chúng, tức là cho bạn và tôi, sử dụng trong các giao dịch hàng ngày. Đây là loại hình thu hút sự chú ý nhiều hơn vì tiềm năng thay đổi cách chúng ta chi tiêu và thanh toán.

Vậy tại sao Ngân hàng Trung ương lại quan tâm đến việc phát hành Tiền kỹ thuật số Ngân hàng Trung ương? Đó là một phần của nỗ lực hiện đại hóa hệ thống tiền tệ, đáp ứng xu hướng số hóa và đảm bảo vai trò của tiền trung ương trong một thế giới ngày càng phi tiền mặt. Nó không phải là một loại tiền mã hóa như Bitcoin, mà là một hình thức mới của tiền pháp định, được hỗ trợ bởi niềm tin và sự ổn định của Ngân hàng Trung ương.

Xu Hướng CBDC Toàn Cầu: Các Quốc Gia Tiên Phong và Thử Nghiệm

Bạn có biết rằng cuộc đua CBDC đang diễn ra sôi động trên toàn cầu không? Theo khảo sát của Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS), có đến hơn 90% Ngân hàng Trung ương trên thế giới đang ở một giai đoạn nào đó trong việc nghiên cứu, thử nghiệm hoặc triển khai CBDC. Đây không còn là ý tưởng lý thuyết nữa, mà đã thành hiện thực ở một số nơi.

• Trung Quốc là một trong những nước đi đầu với dự án e-CNY (Nhân dân tệ kỹ thuật số). Họ đã tiến hành các thử nghiệm quy mô lớn tại nhiều thành phố, cho phép người dân sử dụng e-CNY để mua sắm, thanh toán hóa đơn, thậm chí nhận lương. Mục tiêu của Trung Quốc rất rõ ràng: tăng cường hiệu quả thanh toán nội địa, thúc đẩy tài chính toàn diện và có thể là quốc tế hóa Nhân dân tệ.
• Bahamas đã chính thức ra mắt Sand Dollar vào năm 2020, trở thành một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới có CBDC hoạt động đầy đủ.
• Nigeria cũng đã giới thiệu eNaira vào năm 2021.
• Khu vực đồng Euro đang trong giai đoạn điều tra dự án Euro kỹ thuật số, xem xét các khía cạnh thiết kế và phân phối tiềm năng. Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) nhấn mạnh rằng Euro kỹ thuật số sẽ bổ sung chứ không thay thế tiền mặt.
• Hoa Kỳ đang tích cực nghiên cứu về một USD kỹ thuật số tiềm năng, mặc dù Cục Dự trữ Liên bang (FED) tỏ ra thận trọng và nhấn mạnh cần có sự đồng thuận rộng rãi trước khi đưa ra quyết định.
• Các quốc gia khác như Thụy Điển (e-krona), Hàn Quốc, Nhật Bản, Canada, Ấn Độ… cũng đang tích cực thử nghiệm hoặc nghiên cứu sâu về CBDC.

Xu hướng này cho thấy các Ngân hàng Trung ương nhận thức rõ tầm quan trọng của việc không đứng ngoài cuộc cách mạng tài chính số. Mỗi quốc gia có cách tiếp cận và mục tiêu riêng, nhưng điểm chung là sự công nhận tiềm năng to lớn mà Tiền kỹ thuật số Ngân hàng Trung ương có thể mang lại. Bạn nghĩ quốc gia nào sẽ tạo ra bước đột phá tiếp theo trong lĩnh vực này?

Động Lực Thúc Đẩy Sự Phát Triển Nhanh Chóng của CBDC

Tại sao các Ngân hàng Trung ương trên thế giới lại dành nhiều nguồn lực và sự quan tâm cho CBDC đến vậy? Có nhiều lý do chính đáng đằng sau xu hướng này, phản ánh sự thay đổi trong bối cảnh kinh tế và công nghệ. Dưới đây là một số động lực quan trọng:

1. Nâng cao hiệu quả hệ thống thanh toán: CBDC hứa hẹn mang lại các hệ thống thanh toán tức thời, chi phí thấp và hoạt động 24/7. Thử tưởng tượng việc chuyển tiền cho người thân hay đối tác diễn ra ngay lập tức, bất kể ngày đêm hay cuối tuần, với chi phí gần như bằng không. Đây là một lợi ích CBDC rất hấp dẫn.
2. Tăng cường tài chính toàn diện: Ở nhiều quốc gia, vẫn còn một bộ phận dân cư không có tài khoản ngân hàng hoặc khó tiếp cận các dịch vụ tài chính. CBDC có thể cung cấp một phương tiện thanh toán kỹ thuật số an toàn, dễ tiếp cận cho mọi người, chỉ cần có một chiếc điện thoại thông minh hoặc thiết bị đơn giản khác.
3. Đối phó với sự suy giảm của tiền mặt: Việc sử dụng tiền mặt đang giảm dần ở nhiều nền kinh tế. CBDC cung cấp một giải pháp thay thế kỹ thuật số an toàn và được nhà nước bảo đảm, duy trì vai trò của tiền trung ương trong hệ thống thanh toán.
4. Cạnh tranh với tiền mã hóa và stablecoin tư nhân: Sự trỗi dậy của các loại tiền kỹ thuật số tư nhân đặt ra những thách thức về ổn định tài chính và chủ quyền tiền tệ. CBDC là câu trả lời của các Ngân hàng Trung ương để cung cấp một giải pháp thay thế ổn định và đáng tin cậy hơn.
5. Cải thiện việc thực thi chính sách tiền tệ: Trong tương lai, CBDC có thể cho phép Ngân hàng Trung ương thực hiện các chính sách tiền tệ một cách trực tiếp và hiệu quả hơn, ví dụ như áp dụng lãi suất cho tiền kỹ thuật số.
6. Tăng cường khả năng phục hồi của hệ thống thanh toán: Một hệ thống CBDC có thể hoạt động như một phương án dự phòng, đảm bảo hoạt động thanh toán diễn ra liên tục ngay cả khi các hệ thống tư nhân gặp sự cố.
7. Tiềm năng cho thanh toán xuyên biên giới: CBDC có thể giúp đơn giản hóa và giảm chi phí cho các giao dịch quốc tế, vốn thường chậm chạp và tốn kém.

Những động lực này cho thấy CBDC không chỉ là một đổi mới công nghệ đơn thuần, mà còn là một công cụ chiến lược để các quốc gia định hình tương lai tài chính số của mình. Bạn thấy động lực nào là quan trọng nhất ở Việt Nam?

Những Thách Thức và Rào Cản Đối Với Việc Triển Khai CBDC

Mặc dù lợi ích CBDC tiềm năng là rất lớn, việc thiết kế và triển khai một Tiền kỹ thuật số Ngân hàng Trung ương không hề đơn giản. Các Ngân hàng Trung ương và chính phủ phải đối mặt với hàng loạt thách thức CBDC phức tạp về công nghệ, kinh tế và xã hội. Có thể nói, đây là một con đường không ít chông gai.

• Rủi ro về an ninh mạng: CBDC sẽ là mục tiêu hấp dẫn cho các cuộc tấn công mạng. Việc đảm bảo an toàn tuyệt đối cho hệ thống, chống lại tin tặc, lừa đảo và các hoạt động bất hợp pháp là ưu tiên hàng đầu nhưng cũng cực kỳ khó khăn.
• Mối lo ngại về quyền riêng tư: Làm thế nào để cân bằng giữa việc ngăn chặn các hoạt động tài chính bất hợp pháp (như rửa tiền, tài trợ khủng bố) và việc bảo vệ quyền riêng tư của người dùng? Liệu Ngân hàng Trung ương có theo dõi mọi giao dịch của người dân không? Đây là một trong những câu hỏi nhức nhối nhất.
  > “Nếu mọi giao dịch đều bị ghi lại, liệu chúng ta có còn không gian riêng tư nào trong chi tiêu hàng ngày?” – Đây là nỗi băn khoăn của không ít người khi nghĩ về CBDC.
• Tác động đến ổn định tài chính: Nếu người dân ồ ạt chuyển tiền từ tài khoản ngân hàng thương mại sang CBDC (đặc biệt trong thời kỳ khủng hoảng vì tin rằng CBDC an toàn hơn), điều này có thể gây ra tình trạng rút tiền hàng loạt (bank run) và gây bất ổn cho hệ thống ngân hàng.
• Chi phí và phức tạp về công nghệ: Xây dựng và duy trì một cơ sở hạ tầng CBDC đòi hỏi đầu tư lớn về công nghệ và nguồn nhân lực có chuyên môn cao. Việc lựa chọn công nghệ phù hợp (ví dụ: blockchain hay công nghệ sổ cái phân tán khác, hoặc hệ thống tập trung) cũng là một quyết định khó khăn.
• Sự chấp nhận của công chúng: Người dân và doanh nghiệp có sẵn sàng sử dụng một hình thức tiền mới không? Việc giáo dục và xây dựng lòng tin của công chúng là yếu tố then chốt cho sự thành công của CBDC.
• Khung pháp lý: Cần có các quy định pháp lý rõ ràng để điều chỉnh việc phát hành, lưu thông và sử dụng CBDC.
• Tác động đến vai trò của ngân hàng thương mại: CBDC có thể làm thay đổi vai trò truyền thống của các ngân hàng thương mại trong hệ thống tài chính. Làm sao để đảm bảo một hệ sinh thái tài chính lành mạnh với sự cùng tồn tại của cả CBDC và các định chế tài chính tư nhân?

Giải quyết những thách thức CBDC này đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng, hợp tác giữa nhiều bên liên quan và một lộ trình triển khai thận trọng. Bạn nghĩ thách thức nào là lớn nhất đối với Việt Nam nếu triển khai CBDC?